De ordening in organisaties en Balinese gezinnen
Mijn gezin van herkomst is het eerste sociale systeem waarin ik heb leren omgaan met anderen. Wat ik daar heb geleerd neem ik mee in mijn werkende leven. Natuurlijk hebben de organisaties waar ik werkte me ook gevormd als professional en mens. En toch laat ik iedere keer goed zien hoe ik thuis geleerd heb om te gaan met anderen en mijn plek in te nemen.
Waar de ordening in een gezin over het algemeen duidelijk is, is het vaak ingewikkelder binnen teams en organisaties. In het gezin staan je ouders boven je. Zolang zij verantwoordelijkheid nemen voor hun rol en jou kind laten zijn, ieder op zijn eigen plek, lijkt het je later in het werkende leven makkelijker af te gaan in de relatie met jouw leidinggevende en jouw medewerkers. Je hebt vroeg geleerd om gezond in een verticale lijn te staan. En een gezonde ordening zorgt voor flow.
Maar hoe werkt dat eigenlijk met je broers en zussen in een gezin? Wat leer je nou in die horizontale relatie? En hoe beïnvloeden deze patronen je werkende leven? Eigenlijk is dat niet zo anders. Want die horizontale relatie is toch niet helemaal horizontaal. In gesprek met Els van Steijn zegt zij hierover: “Die fonteinbak staat eigenlijk een beetje scheef. Die bak stroomt ook een beetje van boven naar beneden. Beginnend bij het oudste kind en eindigend bij jongste.” Het oudste kind heeft formeel in Nederland geen andere rol binnen het gezin dan de jongere kinderen. Maar de plek is anders, en daarmee bewust of onbewust de rol die iemand krijgt en neemt.
Nou ben ik afgelopen zomer met ons gezin verhuisd naar Bali. Ordening in gezinnen hier is heel belangrijk. Het doet ertoe of je de oudste bent. Als oudste zoon word je bijvoorbeeld geacht de zorg voor je ouders op je te nemen en blijf je in het ouderlijk huis wonen. De ordening van het gezin is heel helder… het zit in ieders naam! Een naam van een Balinees kind wordt geselecteerd uit een kleine groepje namen gebaseerd op de chronologische volgorde van zowel de levende en niet-levende kinderen in het gezin. Wayan, Putu of Gede zijn het oudst, Made of Kadek volgen daarna. Een derde kind heet Nyoman of Komang en een vierde kind Ketut. Krijg je een vijfde kind, dan begint de namenrij van voren af aan met de toevoeging Balik. Vrouwen hebben Ni voor hun naam, mannen I. Je kan nog een bijnaam krijgen, maar er is geen familienaam. Je komt hier dan ook de hele dag Putu’s tegen… en Kadeks. Niemand vindt dat raar.
Een heldere ordening en plek zorgt voor een gezonde flow in een systeem. Zowel in families als in organisaties. En ook al kan je belangrijke coping strategieën ontwikkelen in het omgaan met plekverwarring in je gezin, het kost vaak ook energie. Er stroomt minder. Sterker nog, deze patronen van plekverwarring tonen zich keer op keer een uitermate geschikte voedingsbodem voor bijvoorbeeld burn-outs en overspannenheid.
Plekverwarring ontstaat door een aantal bekende patronen. Of het nou gebeurt in de relatie met je ouders (verticaal) of die met je broers en zussen (horizontaal, een beetje hellend). Je verlaat hierdoor, eventueel tijdelijk je natuurlijke plek in het systeem. Bekende patronen hierbij zijn de gewoonte om de last van een ander te dragen, het veroordelen van de ander waarbij je jezelf moreel boven die ander plaatst en het onbewuste geïdentificeerd raken met mensen op een andere plek in het systeem. Wanneer jij deze patronen goed kent in de relatie met je ouders of dus met je broers en zussen, dan zul je dit jezelf waarschijnlijk ook zien doen met je collega’s. Ongeacht waar zo’n collega zich bevindt in de ordening of in het organigram; naast, boven of onder je.
En juist in teams en organisaties ís die ordening niet altijd zo helder. Wie leidt er en wie volgt? Is het degene die er het langst werkt? Degene met de meeste ervaring? Degene met de meeste omzet? De hoogste in rang? Of is het degene met het beste idee? Vaak is het er allemaal en geen van allen tegelijkertijd. Iedere organisatie is hierin anders en verandert ook door de tijd heen. En juist wanneer deze ordening niet helder is, vallen wij terug. Terug op onze oudste ervaringen en daarmee onze eerste patronen uit het systeem waarvan we als eerste lid zijn geweest. Het gezin. Noem mij bij mijn eerste naam.
I Wayan Balik Anne Jan
Luister nu naar de nieuwste aflevering van de podcast Systemische Teamcoach met Els van Steijn!
